Η σταχτοπούτα με τα γκρίζα μάτια – Επίλογος

Ο Έρωτας

Εδώ θα μπορούσε η ιστορία να έχει ολοκληρωθεί με την τυπική φράση: «έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα». Μα ούτε οι ιστορίες, ούτε τα παραμύθια παρουσιάζουν απλά στιγμές από τους ατέρμονους κύκλους της ζωής, που χάνονται στο χρόνο. Αντίθετα είναι συλλήψεις αυτών των στιγμών και προβολή τους στην αιωνιότητα.

Ο Έρωτας είναι μια μορφή της ανθρώπινης έκφρασης που μελετήθηκε, υμνήθηκε, χλευάστηκε, αναθεματίστηκε από την αρχή του ανθρωπίνου πολιτισμού και μέχρι σήμερα παραμένει αιτία αντιπαραθέσεων. Όμως ανεπηρέαστος καθορίζει τις σχέσεις των ανθρώπων και παρά  τους νόμους και τους περιορισμούς που κατά καιρούς έβαζαν και βάζουν οι κοινωνίες και οι θρησκείες για να τον χαλιναγωγήσουν, αυτός εύρισκε τον τρόπο να βγαίνει πάντα νικητής.

Στην εποχή μας, που τουλάχιστον οι δυτικές κοινωνίες, τείνουν να τον ελευθερωποιήσουν, ενώ συγχρόνως τον υποβαθμίζουν, αυτός, ρυθμίζει με τον τρόπο του, την ροή και την ποιότητα των ανθρωπίνων σχέσεων.

Μέσα στη πορεία του πολιτισμού πάντοτε υπήρχαν άνθρωποι που είχαν αρκετή σοφία και ενόραση ώστε να κατανοούν την πηγή αλλά και το νόημα τέτοιων θεμελιωδών αρχών, όπως ο Έρωτας. Μπορεί να είναι μεγάλοι φιλόσοφοι, μπορεί ποιητές, μπορεί συγγραφείς. Αυτοί στο διάβα τους αφήνουν σημάδια που αν τα ακολουθήσουμε μπορούμε να ιχνηλατήσουμε την αλήθεια που κρύβεται πίσω από αυτή τη σημαντική έκφραση της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Ο Πλάτωνας με το έργο του «Συμπόσιο» εξετάζει τον Έρωτα εκτενώς και καταλήγει σε συγκεκριμένα συμπεράσματα που μέχρι σήμερα μελετιούνται και αναλύονται από διανοούμενους και εραστές της σοφίας για να κατανοήσουν καλύτερα την προβολή των λόγων του στο πεδίο της κοσμικής γνώσης. Το Συμπόσιο είναι βασικά μια συνομιλία με θέμα τον Έρωτα, που γίνεται μεταξύ των συνδαιτημόνων μιας σύναξης, με κύριο ομιλητή τον Σωκράτη, τον δάσκαλο του Πλάτωνα.

Ανάμεσα όμως στους παρευρισκόμενους που αναπτύσσουν την δική τους θεωρία για τον Έρωτα είναι και ο κωμικός ποιητής Αριστοφάνης, ο οποίος δίνει την δική του άποψη. Σίγουρα δεν είναι αυτή η άποψη που υποστηρίζει στο έργο του ο Πλάτωνας, όμως η ερμηνεία που δίνεται μπορεί να ταυτιστεί καλύτερα με τον τρόπο που οι άνθρωποι βιώνουν την εμπειρία του έρωτα. Μια σύντομη περίληψη αυτών που λέει είναι και το ακόλουθο κείμενο:

Ο Αριστοφάνης πριν αρχίσει τον μονόλογο του προειδοποιεί πως αυτά που θα πει είναι πιο περίεργα από αστεία. Ο λόγος του είναι μια εξήγηση για το φαινόμενο των ερωτευμένων που λένε πως νιώθουν «ολόκληροι» όταν βρίσκουν τον σύντροφο τους. Αρχικά εξηγεί ότι πρέπει να καταλαβαίνεις την ανθρώπινη φύση πριν προσπαθήσεις να εκφράσεις την προέλευση της αγάπης και το πως μας επηρεάζει. Η αγάπη πηγάζει από το γεγονός ότι κάποτε οι άνθρωποι είχαν διπλά σώματα με δυο πρόσωπα και αντί για δυο φύλα υπήρχαν τρία: οι άντρες, οι γυναίκες και οι ανδρόγυνοι. Οι δύο πρώτοι είχαν και στις δύο πλευρές της μορφής του το ίδιο φύλο ενώ οι ανδρόγυνοι είχαν σώμα άντρα στην μια πλευρά και γυναίκας στην άλλη. Οι άντρες είχαν ως προέλευση τον ήλιο, οι γυναίκες τη Γη ενώ οι ανδρόγυνοι τη Σελήνη. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν ιδιαίτερα δυνατοί και λόγω της μεγάλης τους δύναμης προσπάθησαν να κατακτήσουν τον Όλυμπο αλλά και τους ίδιους τους θεούς. Ο Δίας αρχικά σκέφτηκε να τους κατακεραυνώσει όμως δεν ήθελε να χάσουν οι θεοί τις θυσίες που τους πρόσφεραν, άρα αποφάσισε να τους τεμαχίσει στα δυο με αποτέλεσμα να διαχωριστούν τα δυο σώματα. Από τότε οι άνθρωποι ψάχνουν το άλλο τους μισό ή ουσιαστικά το ταίρι τους. Οι άντρες όπου διαχωρίστηκαν από έναν άλλο άντρα είναι οι ομοφυλόφιλοι. Ενώ οι γυναίκες είναι οι λεσβίες. Οι ετεροφυλόφιλοι είναι αποτέλεσμα της τομής των «ανδρόγυνων». Σύμφωνα με τον Αριστοφάνη, η έντονη επιθυμία που νιώθουν τα φύλα για επανένωση ονομάζεται Έρωτας. Ο Έρωτας έχει τη δύναμη να ενώσει τα ανθρώπινα όντα, όχι μόνο για να επιβιώσουν και να πολλαπλασιαστούν αλλά και για να αναπαραχθούν ηθικά.  Ο Αριστοφάνης αναφέρει επίσης ότι όταν δυο αδελφές ψυχές βρίσκουν η μια την άλλη δεν επιθυμούν να διαχωριστούν ποτέ ξανά.

Ας κρατήσουμε την τελευταία πρόταση και ας αναφερθούμε στο τι λέει για τον Έρωτα ένας άλλος μεγάλος Έλληνας, ο βραβευμένος με Νόμπελ λογοτεχνίας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης, μέσα από ένα μελοποιημένο ποίημα σε μουσική Λίνου Κόκοτου, που τραγουδήθηκε από τη Ρένα Κουμιώτη το 1972.

Λέει λοιπόν μεταξύ άλλων ο Ελύτης:

Μια φορά στα χίλια χρόνια

κελαηδούν αλλιώς τ’ αηδόνια.

Δε γελάνε μήτε κλαίνε,

μόνο λένε μόνο λένε.

Μια φορά στα χίλια χρόνια

γίνεται η αγάπη αιώνια.

Να ‘χεις τύχη να ‘χεις τύχη

κι η χρονιά να σου πετύχει.

Αν δεχτούμε αυτό που λέει ο Ελύτης ως γεγονός, ότι δηλαδή «μια φορά στα χίλια χρόνια γίνεται η αγάπη αιώνια», φαίνεται ότι οι άνθρωποι συμβιβάζονται μέσα στη ζωή με κάτι λιγότερο από το «άλλο τους μισό», όπως έκαναν στην ιστορία μας η Κατερίνα και η Ελπίδα. Η πρώτη  για να συμβαδίσει με το κατεστημένο και η δεύτερη για να κάνει παιδιά. Και επειδή κατά τον Ελύτη η αιώνια αγάπη είναι κάτι πολύ σπάνιο, σχεδόν όλοι οι άνθρωποι συμβιβάζονται με τον ένα ή άλλο τρόπο, χωρίς να έχουν συναντήσει τον πραγματικό Έρωτα. Αυτό είναι κακό; Μάλλον όχι. Είναι ένας τρόπος να εξελίσσεται η κοινωνία.

Για τον Έρωτα έχουν γράψει σχεδόν όλοι οι συγγραφείς από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα.  Εμείς θα αναφερθούμε σε ένα πολύ  μεγάλο συγγραφέα, τον βραβευμένος με Νόμπελ λογοτεχνίας Κολομβιανό – Gabriel García Márquez, και  στο έργο του «Ο έρωτας στα χρόνια της χολέρας». Στο έργο αυτό οι δύο πρωταγωνιστές σμίγουν για να χαρούν τον έρωτά τους πενήντα χρόνια μετά που ερωτεύτηκαν. Περίπου στην ίδια ηλικία με την Καλλιρρόη και τον Diego Gonzales. Είναι άραγε δυνατό να αντέξει ένας έρωτας πενήντα χρόνια; Φαίνεται ότι αντέχει. Οι μύστες της ανθρωπότητας αυτό λένε.

Αυτή η πραγμάτωση του έρωτα σε περασμένη ηλικία σίγουρα δεν χάρισε στους ερωτευμένους μια πρότερη ευτυχισμένη ζωή. Ζούσαν με την έλλειψη του «άλλου τους μισού». Όμως φαίνεται ότι αυτή η τύχη, που παρουσιάζεται «κάθε χίλια χρόνια» έχει το τίμημά της, που είναι πολύ ακριβό. Ίσως γιατί στη ζωή τίποτε δεν χαρίζεται.

Από την άλλη υπάρχει το παραμύθι της Σταχτοπούτας. Ένα κλασσικό παραμύθι που έχει επαναληφθεί πολλές φορές στην παγκόσμια λογοτεχνία με τον ένα ή άλλο τρόπο. Στην εποχή μας αυτές τις επαναλήψεις, ίσως να τις χαρακτηρίζουμε φτηνά ρομαντικές, όμως τις παρακολουθούμε γιατί μέσα από τη πλοκή τους συναντούμε κατά κάποιο τρόπο την δικαίωση και την ευτυχία του αδικημένου. Και αυτό ικανοποιεί τον δικό μας κουρασμένο ψυχικό κόσμο.

Όμως τι μας λέει αυτό το παραμύθι; Ξεκινά με μια ευτυχισμένη οικογένεια, μετά έρχεται ο θάνατος της μητέρας, ο γάμος του πατέρα με την κακιά μητριά και η πτώση της θυγατέρας σε υπηρέτρια του σπιτιού της, που ζει στην κουζίνα και περισυλλέγει τις στάχτες από το τζάκι. Όταν ο πρίγκηπας της περιοχής καλεί όλες τις κοπέλες σε ένα χορό για να διαλέξει τη μέλλουσα νύμφη του, η Σταχτοπούτα διατάσσεται από την μητριά να μην πάει. Εξ άλλου δεν έχει τα κατάλληλα ρούχα. Στο χορό θα παρευρεθούν μόνο οι δύο κόρες της μητριάς.

Ένα σκηνικό κατάφορης αδικίας, που επαναλαμβάνεται στην καθημερινότητα πολλών ανθρώπων με τον ένα ή άλλο τρόπο. Και εδώ είναι η ώρα της επιλογής. Η Σταχτοπούτα τολμά, παρά τα πραγματικά δεδομένα της ζωής της, να επιθυμήσει να πάει στο χορό. Και τότε όλη η πλάση συνηγορεί για να αποκτήσει το κατάλληλο φόρεμα, και το κατάλληλο μεταφορικό μέσο για να μοιάζει με πριγκίπισσα. Με μια προϋπόθεση: Να επιστρέψει πριν τις 12 τα μεσάνυχτα. Διαφορετικά η μαγεία θα χαθεί και όλοι θα δουν την μιζέρια της. Η Σταχτοπούτα υπακούει αλλά φεύγοντας χάνει το γυάλινο γοβάκι της, το οποίο περισυλλέγει ο πρίγκηπας, που την έχει ήδη ερωτευτεί.

Όταν αυτός αρχίζει να γυρίζει τα σπίτια της περιοχής για να βρει την κοπέλα που φορούσε το γοβάκι και να την παντρευτεί, η Σταχτοπούτα τολμά ξανά. Παρά την άθλιά της εμφάνιση και τις απειλές της μητριάς της παρουσιάζεται ξανά μπροστά στον πρίγκηπα και δοκιμάζει το γοβάκι. Ο πρίγκηπας την αναγνωρίζει, την παντρεύεται και ζουν ευτυχισμένοι την υπόλοιπη τους ζωή.

Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι ο πρίγκηπας την επιλέγει ακόμα και όταν παρουσιάζεται μπροστά του με τα άθλια ρούχα της υπηρέτριας. Είχε πραγματικά αγαπήσει το άτομο που κρυβόταν πίσω από την  εικόνα της όμορφης πριγκίπισσας. Παρόλα αυτά όμως δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι αρχικά την είχε προσέξει γιατί ελκύστηκε από την εικόνα της. Διαφορετικά μπορεί να μην την ερωτευόταν ποτέ. Είναι και αυτό ένα μέρος του παιχνιδιού της έλξης μεταξύ των δύο φύλων.

Πολλά μηνύματα σε αυτό το παραμύθι: πρέπει να ακολουθούμε τα όνειρα και τις επιθυμίες μας ακόμα και όταν όλα γύρω μας συνηγορούν στο αντίθετο. Πρέπει να τολμούμε και πρέπει να διεκδικούμε την ευτυχία. Αλλιώς θα μας προσπεράσει και θα μείνουμε για πάντα να περισυλλέγουμε τις στάχτες της ζωής μας.

Η ιστορία δεν μας λέει πώς συνέχισαν η Καλλιρρόη και ο Diego Gonzales. Δεν έχει σημασία. Η πλοκή της ιστορίας αυτής τους έφερε κοντά και θα είναι δική τους απόφαση αν θα συνεχίσουν να υπάρχουν στο κόσμο των ιδεών ή θα χαθούν στην ανυπαρξία. Τα συναισθήματα των αναγνωστών της ιστορίας μπορεί να τους ενδυναμώσουν για να υπάρξουν σαν πνεύματα δυνατά που θα εμπνέουν τους ανθρώπους να αγαπούν αιώνια ή θα διαλυθούν μέσα στο άπειρο σύμπαν σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Οτιδήποτε όμως και να συμβεί το συμπέρασμα του Gabriel García Márquez θα δίνει ελπίδα σε όλους τους ανθρώπους:

Γιατί είχαν ζήσει αρκετά για να καταλάβουν πως ο έρωτας είναι έρωτας σ΄ οποιαδήποτε εποχή και σ΄ οποιοδήποτε τόπο, αλλά γινόταν πιο έντονος όταν βρίσκονταν κοντά στο θάνατο.

ΤΕΛΟΣ

Σχόλια πάνω στο έργο το Θαλασσινό τριφύλλι